STRES, biyolojik ve psikolojik dengenin bozulduğuna ve yeni durumlarda uyum yapılarak yeniden dengeye dönülmesi gerektiğine yönelik bir işarettir. Stresin kısa dönemdeki etkilerinden bazıları, kişinin kalp hızının artması, kan basıncının fırlaması, sinirlerinin bozulması, tahammülsüzleşmesi ve bazen verimliliğin düşmesine neden olan sinirlilik ve kaygıdır. Buna karşılık, hedefe yönelik etkinliği artıran kısa süreli stres, performansı da yükseltebilir. Tedavi edilmeye stresin uzun süreli etkileri çok daha ciddi olabilir.
Stres olumsuz düzeyde ve uzun süre yaşandığında birçok zararlı sonuçlara neden olabilmektedir. Bunlar:
Fizyolojik olarak: Hazımsızlık, yorgunluk, baş ağrıları, cilt bozuklukları, yüksek tansiyon, ülser/gastrit, astım, kalp-damar hastalıkları, kalp krizleri, felçler, kanserler, ölüm.
Zihinsel-Duygusal Açıdan: Kaygı bozuklukları, depresyon (çökkünlük), öfke ve aşırı sinirlilik.
Davranışsal Açıdan: İçe kapanma, alkol ya da madde bağımlılığı, saldırganlık.
Yoğun stres iş verimi üzerinde de olumsuz etkiler yapmaktadır. Çalışma temposunda düşme, enerji azlığı, kendini yorun hissetme, tahammülsüzlük, karşılıklı anlayış ve hoşgörünün azalması sebebiyle iletişimde bozulma, öfkede artış, bireysel farklılıkları algılamada bozulma, stresin iş yaşamına olumsuz etkileridir.
İki insan aynı koşullar altında bile birbirinden çok farklı tepkiler gösterebilir. Biri kaygılı ve gerilimli iken diğeri soğukkanlı ve sakin olabilir. Bu çok doğaldır. Her birimizin kişilik yapıları, stresle baş etme yolları farklıdır.
Stresle Baş Etme
Stresle başa çıkmak için başvurduğumuz çeşitli yolları dikkate aldığımızda, tipik bazı davranış türleri aklımıza gelir. Birçok kişi kendisini ya sigaraya ya yemeye ya alkole ya da birkaçına birden verirler. Sigara, sıklıkla kullanılan bir gevşeme aracıdır. Stresle karşılaştığımızda, kendimizi rahatlatmak için bir refleks hareketi olarak elimizi hemen sigara paketine atarız. Oysa sigaranın sağlık zerinde olan zararları, stresle başa çıkarken ilk anda gösterdiği zararının çok üzerindedir. Aynı şekilde aşırı yemek, başlangıçta genellikle rahatlatıcı olmakla birlikte bu tür bir davranış kendi başına ya da alınan kilolar nedeniyle ek bir stres kaynağı haline gelebilir. Alkol kullanımı için de benzer şeyler söyleyebiliriz. Alkol de stres anında kişiyi rahatlatma gibi bir etki yapsa da uzun vadede fizyolojik ve psikolojik bağımlılığa yol açtığından başlı başına bir stres faktörü haline gelebilir.
Bazıları, strese tepki olarak geri çekilir, içine kapanır, pasifleşir, sorunlarıyla yüz yüze gelmekten kaçınır. Bazen de sorunlarını tümüyle yok sayarak, olayların dışına çıkarlar. Böyle bir davranış o insanın karşısındaki kişiye sıkıntı ve öfke duyguları yaşatabileceğinden, bu kez ilişkilerde sorunlara yol açabilir. Başlangıçta stresi yaratıcı olaylardan uzak kalsa bile sorun çözülmemiş olarak ortada kalır.
Stres karşısında yaygın kullanılan bir başka tutum da olaylar karşısında aşırı tepki göstermektir. Küçücük hayal kırıklıklarının dert edilmesi ya da değişikliklerden olumsuz şekilde etkilenme bu tür davranışlara örnektir. Aşın tepki verme çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilir. Başkalarına yönelik öfke nöbetleri, kırıcı olma, kaygılanma vb. gibi davranışlar bunlardan bazılarıdır. Çoğumuz zaman zaman bu tür aşırı tepkilerde bulunmuşuzdur. Ancak bunun bir alışkanlık haline gelmesi bizleri yalnızlığa götüreceğinden strese daha da yatkın kılar.
Bir başka zararlı alışkanlık da stres karşısında hiç tepki göstermeyip yaşanan sıkıntıyı içimizde biriktirmedir. Bu birikimler sonucunda artık daha fazla dayanamayacağımız için, normal zamanlarda hiç de önemli olmayan herhangi bir olayın hiç beklenmedik bir anda strese dönüşme olasılığı artar.
İşlerimizi planlamak için zaman ayırmadığımız takdirde, sınırlı bir süre içine çok sayıda işi sıkıştırmaya çalışırız. Ya da bazı durumları gözden kaçırabiliriz. Her iki tür davranış da yaşadığımız stresli olayların yoğunluğunu ve sayısı arttırabilir. Stresle başa çıkma tarzımız ne olursa olsun “esnek” olabilmek önemli bir niteliktir. Esneklik, değişime daha açık olmamıza olanak tanır. Böylelikle stresli olarak algıladığımız olay sayısı azalabilir.
Stresle Baş Etmede Kullanılan Etkili Yollar
Stresle baş etmede iki yol vardır: Durumu değiştirmek ya da duruma gösterilen tepkileri değiştirmek.
1- Çevreye Yönelik Olanlar (Durumu Değiştirmeye Yönelik Olanlar)
Etkili Zaman Planlaması Yapılması
Düzenli olmak, yazılı planlar yapmak, işleri uygun kişilere paylaştırmak, zaman cetveli kullanmak.
Problem Çözme Teknikleri
Problem çözme teknikleri en çok kontrol edebileceğimiz sorunlar üzerinde kullanılır. Herhangi bir problemi çözerken beş basamaktan geçilir:
1-Problemi saptama
– Bu durum neden bir problem oldu?
– Bu, yalnızca benim açımdan mı bir problem, yoksa başkaları da bunu böyle mi görüyor?
– Benim bir katkım var mı?
– Katkısı olabilecek başka şeyler ya da kişiler var mı?
2-Seçenekleri gözden geçirme
Olabildiğince çok seçenek üretmektir. Aşın komik ve saçma görünse de tüm seçenekleri gözden geçirin.
Problemi bir yana bırakarak stresli durumlardan kaçmak; problemin bizde yarattığı duygular üzerinde yoğunlaşmaktır.
3-Her iki seçeneğin avantaj ve dezavantajlarını gözden geçirdikten sonra bir çözüm yolu seçme
4-Eyleme geçme
Seçilen çözümün nasıl yapılacağını iyice bilmek gerekir.
5-Sonuçlan değerlendirme.
Kaynak: Bu yazıdaki bilgiler Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zekeriya Altaç’ın “Stres ile Baş Etme Yolları” başlıklı yazısından derlenmiştir.